اصغر ایزدی جیران

تمرین مردم‌‌شناسی متعهد: همدلی، حمایت و نقد اجتماعی در زلزله خوی

فجایع طبیعی مانند زلزله، پژوهشگران را به استفاده از رویکردی متفاوت در مردم‌شناسی ترغیب می‌کنند؛ رویکردی که با تعهد به مسائل فوری و چالش‌های ناشی از این رویدادها همراه باشد. این مقاله به شرح تجربهٔ مردم‌شناسی متعهد نویسنده در زلزلهٔ خوی (بهمن و اسفند ۱۴۰۱) می‌پردازد. این کردار پژوهشگرانه، بر اساس تقسیم‌بندی لاو و مری، در دو حوزهٔ «اشتراک و حمایت» و «نقد اجتماعی» قرار می‌گیرد. از منظر مفهومی و با تکیه بر چهارچوب سه‌گانهٔ شری اورتنر، بر همدلی، دیدگاه محلی، حمایت و تحلیل روابط قدرت تمرکز شده است. در روش‌شناسی، از مردم‌نگاری سریع بهره گرفته شده است که مبتنی بر کار میدانی چندسایتی، مشاهدهٔ مشارکتی و همکاری نزدیک با گروه‌های داوطلب بود. برای بازنمایی یافته‌ها، متن‌هایی با صحنه‌پردازی مردم‌نگارانه، تأملات نظری کوتاه و مجموعه‌ای از عکس‌های روزانه در شبکه‌های اجتماعی و روزنامه‌ها منتشر شده است. این مردم‌شناسی متعهد، از یک‌سو با «همدلی» به درک و انتقال ترس‌ها و تجربه‌های زلزله‌زدگان پرداخت و از سوی دیگر با «دیدگاه محلی»، فضاهای پنهان خانه‌های متروکه را که در رسانه‌ها نادیده گرفته شده بود، آشکار ساخت. همچنین، «حمایت» از طریق نمایش همبستگی جمعی و «نقد اجتماعی» با تمرکز بر مسائل جنسیت، خیریه و نابرابری‌های طبقاتی، روابط قدرت و شکاف‌های اجتماعی را برجسته کرد. این تجربه نشان داد که مردم‌شناسی متعهد می‌تواند پژوهشگر را برای کنشگری مؤثر در موقعیت‌های بحرانی توانمند سازد و به فهم عمیق‌تری از پویایی‌های اجتماعی منجر شود.

متن کامل مقاله